Różnice w reżimach prawnych po Brexicie: Deportacja obywateli UE w Wielkiej Brytanii
Po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej (Brexit) wprowadzone zostały istotne zmiany w zakresie praw obywateli UE dotyczących ich pobytu i możliwości deportacji z Wielkiej Brytanii. Jedną z najważniejszych kwestii jest wyraźny podział na dwa różne reżimy prawne w zależności od daty popełnienia przestępstwa przez obywatela UE:
1.Przestępstwa popełnione przed końcem okresu przejściowego
Obywatele UE, którzy popełnili przestępstwo przed 11:00 wieczorem, 31 grudnia 2020 roku, podlegają przepisom unijnym określonym w dyrektywie 2004/38/UE. Oznacza to, że wszelkie decyzje dotyczące ich deportacji muszą uwzględniać przepisy dotyczące proporcjonalności oraz ochrony proceduralnej wynikające z tej dyrektywy. Art. 20(1) Umowy o wystąpieniu wyraźnie wskazuje, że takie osoby korzystają z pełnych gwarancji wynikających z prawa unijnego.
2.Przestępstwa popełnione po okresie przejściowym
W przypadku obywateli UE, którzy popełnili przestępstwa po zakończeniu okresu przejściowego, stosuje się wyłącznie przepisy prawa krajowego Wielkiej Brytanii. Art. 20(2) Umowy o wystąpieniu stanowi, że w takich przypadkach prawo unijne, w tym zasada proporcjonalności, nie znajduje zastosowania. Zamiast tego, decyzje dotyczące deportacji podejmowane są wyłącznie w oparciu o brytyjskie przepisy imigracyjne i zasady ochrony proceduralnej.
Proces deportacji: Etapy i kluczowe różnice
Proces deportacji obywateli UE, którzy mieszkają w Wielkiej Brytanii, został rozdzielony na dwa etapy, z jasno określonymi zasadami prawnymi:
1.Etap 1: Decyzja o zamiarze deportacji (tzw. “Stage 1 Decision”)
W tym etapie Sekretarz Stanu wydaje decyzję informującą o zamiarze deportacji osoby. Decyzja ta sama w sobie nie ogranicza jeszcze prawa do pobytu, ale otwiera możliwość zgłaszania przez osobę argumentów przeciwko deportacji. Na tym etapie przepisy dyrektywy 2004/38/UE (np. zasada proporcjonalności) nie mają zastosowania, a ocena opiera się wyłącznie na zasadach prawa krajowego.
W przypadku osób posiadających status w ramach programu osiedleńczego (EUSS), istnieje możliwość odwołania się od decyzji na podstawie przepisów krajowych. Główne podstawy odwołania obejmują naruszenie przepisów prawa krajowego lub Umowy o wystąpieniu. Jeśli osoba nie wnosi sprzeciwu wobec decyzji w wyznaczonym czasie, dalsza ocena odbywa się na podstawie danych dostępnych w momencie podjęcia decyzji.
2.Etap 2: Wydanie nakazu deportacji (tzw. “Stage 2 Decision”)
Jeśli po rozpatrzeniu wszelkich zgłoszonych argumentów Sekretarz Stanu uzna, że deportacja jest zgodna z prawem, wydaje formalny nakaz deportacji. Decyzja ta faktycznie ogranicza prawo osoby do pobytu i otwiera drogę do zastosowania proceduralnych zabezpieczeń określonych w art. 21 Umowy o wystąpieniu.
Na tym etapie osoba może odwoływać się na podstawie naruszenia praw człowieka, w szczególności art. 8 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (prawo do życia rodzinnego i prywatnego). Sąd musi wówczas rozważyć, czy deportacja jest proporcjonalna, biorąc pod uwagę sytuację osobistą danej osoby, jej więzi z Wielką Brytanią oraz wagę przestępstwa.
Sprawa Katariny Vargovej: Studium przypadku
Katarina Vargova, obywatelka Słowacji, mieszkała w Wielkiej Brytanii od ponad 13 lat. W 2022 roku została skazana za posiadanie narkotyków klasy A z zamiarem ich sprzedaży. Została skazana na dwa lata i jeden miesiąc więzienia. W trakcie odbywania kary otrzymała decyzję o zamiarze deportacji (Etap 1).
Vargova złożyła odwołanie, argumentując, że deportacja naruszałaby jej prawa wynikające z Umowy o wystąpieniu oraz zasady proporcjonalności wynikające z dyrektywy 2004/38/UE. Sąd pierwszej instancji przyznał jej rację, stwierdzając, że deportacja byłaby nieproporcjonalna ze względu na jej długi okres legalnego pobytu w Wielkiej Brytanii oraz niski poziom ryzyka ponownego popełnienia przestępstwa.
Rozstrzygnięcie Trybunału Wyższego
Sekretarz Stanu zaskarżył decyzję sądu pierwszej instancji, argumentując, że sąd błędnie zastosował prawo unijne do przestępstwa popełnionego po zakończeniu okresu przejściowego. Trybunał Wyższy zgodził się z tym stanowiskiem, wskazując na kilka kluczowych kwestii:
1.Wyraźny podział na dwa reżimy prawne
Trybunał potwierdził, że art. 20(1) i 20(2) Umowy o wystąpieniu wprowadza wyraźny podział między osobami, które popełniły przestępstwa przed i po zakończeniu okresu przejściowego. W przypadku tych drugich stosuje się wyłącznie prawo krajowe, bez odniesienia do unijnej zasady proporcjonalności.
2.Brak zastosowania pełnych zasad dyrektywy UE
Trybunał stwierdził, że proceduralne zabezpieczenia określone w art. 21 Umowy o wystąpieniu, takie jak prawo do odwołania, nie obejmują pełnej analizy proporcjonalności wynikającej z dyrektywy 2004/38/UE. Oznacza to, że sądy nie muszą oceniać, czy decyzja o deportacji spełnia unijne kryteria proporcjonalności.
3.Znaczenie prawa krajowego
Decyzje o deportacji osób, które popełniły przestępstwa po okresie przejściowym, muszą być podejmowane wyłącznie w oparciu o prawo brytyjskie. Obejmuje to przepisy dotyczące deportacji na podstawie zagrożenia dla porządku publicznego lub poważnych przestępstw, takie jak przepisy UK Borders Act 2007 oraz Immigration Act 1971.
4.Błąd sądu pierwszej instancji
Sąd pierwszej instancji popełnił błąd, uznając, że przepisy dyrektywy 2004/38/UE mają zastosowanie do sprawy Vargovej. Trybunał uznał, że błąd ten był istotny i mógł wpłynąć na wynik sprawy.
Konsekwencje orzeczenia
Decyzja Trybunału Wyższego ma istotne znaczenie dla obywateli UE mieszkających w Wielkiej Brytanii. Kluczowe wnioski obejmują:
1.Zakończenie stosowania unijnych zasad ochrony w pełnym zakresie
Po zakończeniu okresu przejściowego obywatele UE nie mogą już liczyć na ochronę wynikającą z dyrektywy 2004/38/UE w przypadku przestępstw popełnionych po tej dacie. W praktyce oznacza to bardziej rygorystyczne podejście do deportacji.
2.Zwiększona rola prawa krajowego
Prawo brytyjskie, w tym przepisy dotyczące automatycznej deportacji w przypadku poważnych przestępstw, staje się kluczowym narzędziem w sprawach deportacyjnych. Przepisy te pozwalają na deportację nawet osób z długoletnim pobytem w Wielkiej Brytanii.
3.Znaczenie proceduralnych zabezpieczeń
Chociaż ochrona proceduralna, taka jak prawo do odwołania, nadal obowiązuje, nie obejmuje ona pełnej analizy proporcjonalności decyzji o deportacji. Oznacza to, że odwołania obywateli UE będą musiały opierać się na przepisach krajowych lub argumentach dotyczących praw człowieka.
Podsumowanie
Sprawa Katariny Vargovej jest jednym z pierwszych przykładów, które wyraźnie pokazują, jak Brexit zmienił podejście Wielkiej Brytanii do deportacji obywateli UE. Wyrok Trybunału Wyższego podkreśla, że decyzje dotyczące osób, które popełniły przestępstwa po zakończeniu okresu przejściowego, muszą być podejmowane wyłącznie w oparciu o prawo krajowe, z wykluczeniem zasad proporcjonalności wynikających z prawa UE.
Dla obywateli UE oznacza to konieczność dostosowania się do bardziej restrykcyjnych zasad, a dla systemu prawnego Wielkiej Brytanii – większą autonomię w regulowaniu kwestii imigracyjnych i deportacyjnych.
