Sprawa Shamimy Begum: Prawo do obywatelstwa kontra bezpieczeństwo narodowe

Decyzja Wielkiej Brytanii o odebraniu obywatelstwa Shamimie Begum, byłej członkini tzw. Państwa Islamskiego (ISIS), stała się jedną z najbardziej kontrowersyjnych spraw w brytyjskim prawie imigracyjnym ostatnich lat. Jej przypadek otworzył debatę na temat granic obywatelstwa, odpowiedzialności państwa wobec swoich obywateli oraz zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego.

W artykule przeanalizujemy tło tej sprawy, argumenty obu stron, aspekty prawne i konsekwencje decyzji brytyjskiego rządu.

Tło sprawy: Ucieczka do ISIS

W lutym 2015 roku Shamima Begum, mając zaledwie 15 lat, opuściła Wielką Brytanię wraz z dwiema przyjaciółkami z londyńskiej dzielnicy Bethnal Green – Kadizą Sultana i Amirą Abase. Dziewczęta przedostały się do Syrii przez Turcję i dołączyły do tzw. Państwa Islamskiego (ISIS).

Po przybyciu na tereny kontrolowane przez ISIS, Shamima Begum została zmuszona do zawarcia małżeństwa z holenderskim bojownikiem Yago Riedijkiem, z którym miała troje dzieci. Niestety, wszystkie jej dzieci zmarły z powodu chorób i złych warunków w obozie uchodźców.

W 2019 roku, po upadku kalifatu ISIS, dziennikarz Anthony Loyd z The Times odnalazł Begum w syryjskim obozie dla uchodźców Al-Hawl. W wywiadzie wyraziła chęć powrotu do Wielkiej Brytanii, jednak jej słowa wzbudziły ogromne kontrowersje. Odmówiła potępienia ISIS i stwierdziła, że “nie żałuje” decyzji o wyjeździe, choć nie popiera brutalnych działań grupy.

Decyzja o odebraniu obywatelstwa

W reakcji na ten wywiad brytyjski rząd podjął decyzję o pozbawieniu Shamimy Begum obywatelstwa brytyjskiego.

W lutym 2019 roku ówczesny minister spraw wewnętrznych, Sajid Javid, uznał, że Begum stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego i powinna zostać pozbawiona brytyjskiego obywatelstwa. Argumentował, że ma ona prawo do obywatelstwa Bangladeszu przez pochodzenie rodziców, co oznacza, że nie stanie się bezpaństwowcem.

Jednak władze Bangladeszu szybko zdementowały te twierdzenia, podkreślając, że Begum nigdy nie posiadała obywatelstwa Bangladeszu, a jeśli wjechałaby na ich teren, zostałaby natychmiast aresztowana. Oznaczało to, że decyzja brytyjskiego rządu de facto uczyniła ją bezpaństwowcem – co według prawa międzynarodowego jest niezgodne z konwencją ONZ z 1961 roku o redukcji bezpaństwowości.

Postępowania sądowe i odwołania

Pierwsze odwołanie: czy może wrócić do Wielkiej Brytanii?

W 2020 roku prawnicy Begum odwołali się od decyzji, argumentując, że jako niepełnoletnia padła ofiarą groomingu (manipulacji ze strony rekruterów ISIS), co oznacza, że nie powinna ponosić pełnej odpowiedzialności za swoje czyny.

W 2020 roku Trybunał Apelacyjny uznał, że Begum powinna mieć możliwość powrotu do Wielkiej Brytanii, aby wziąć udział w procesie odwoławczym. Jednak brytyjski rząd natychmiast złożył odwołanie do Sądu Najwyższego.

W lutym 2021 roku Sąd Najwyższy Wielkiej Brytanii orzekł jednogłośnie, że Begum nie może wrócić do kraju, ponieważ stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego i nie może fizycznie uczestniczyć w swoim procesie odwoławczym.

Drugie odwołanie: czy pozbawienie obywatelstwa było zgodne z prawem?

W 2023 roku Shamima Begum ponownie odwołała się do sądu, argumentując, że decyzja była niesprawiedliwa, ponieważ rząd nie uwzględnił jej wieku oraz możliwości, że została ofiarą handlu ludźmi.

W lutym 2023 roku Trybunał Specjalny ds. Imigracyjnych i Azylowych (SIAC) odrzucił jej odwołanie, uznając, że chociaż Begum mogła być “ofiarą handlu ludźmi”, decyzja rządu o odebraniu jej obywatelstwa była legalna.

Debata społeczna i polityczna

Sprawa Shamimy Begum podzieliła opinię publiczną i ekspertów prawa. Pojawiły się trzy główne punkty sporne:

1. Obywatelstwo a bezpieczeństwo narodowe

Rząd brytyjski argumentował, że Begum stanowi zagrożenie terrorystyczne i jej powrót do kraju naraziłby społeczeństwo na niebezpieczeństwo. Minister spraw wewnętrznych James Cleverly powiedział, że “wielokrotnie było udowadniane, że ludzie wracający z ISIS nadal stanowią zagrożenie dla społeczeństwa”.

Z kolei jej obrońcy twierdzą, że Wielka Brytania ma obowiązek sądzenia swoich obywateli i że Begum powinna stanąć przed sądem, a nie być pozostawiona w obozie dla uchodźców.

2. Czy Begum była ofiarą czy sprawczynią?

Prawnicy Begum argumentują, że została zmanipulowana jako nastolatka i nie mogła w pełni świadomie podjąć decyzji o dołączeniu do ISIS. Podkreślają, że rząd powinien traktować ją jak ofiarę handlu ludźmi, a nie przestępczynię.

Jednak wielu ekspertów ds. bezpieczeństwa uważa, że niezależnie od okoliczności jej wyjazdu, aktywnie uczestniczyła w życiu ISIS i nie wykazała żadnej skruchy.

3. Międzynarodowe konsekwencje decyzji

Wielka Brytania stała się jednym z pierwszych krajów, które odebrały obywatelstwo swoim obywatelom związanym z ISIS. Podobne przypadki miały miejsce we Francji i Belgii, jednak te kraje częściej sprowadzają swoich obywateli, aby sądzić ich na miejscu.

Krytycy decyzji rządu brytyjskiego argumentują, że taka polityka może prowadzić do bezprecedensowego traktowania obywateli i pozwolić na odbieranie obywatelstwa w sposób arbitralny.

Podsumowanie i przyszłość sprawy

Sprawa Shamimy Begum pozostaje jednym z najważniejszych testów dla brytyjskiego prawa imigracyjnego i obywatelskiego.

W 2024 roku Begum wciąż przebywa w obozie w Syrii, a jej prawnicy nie wykluczają kolejnych apelacji. Choć decyzje sądów były konsekwentnie na korzyść rządu, sprawa nadal budzi kontrowersje i wywołuje pytania o przyszłość polityki imigracyjnej Wielkiej Brytanii.

Czy rząd powinien sprowadzać swoich obywateli i sądzić ich na miejscu? Czy odebranie obywatelstwa jest zgodne z prawem międzynarodowym? Sprawa Begum pokazuje, że odpowiedź na te pytania nie jest prosta i że granice między bezpieczeństwem a prawami obywatelskimi wciąż są przedmiotem debaty.