Status osiedlenia - Home Office przegrał ważną sprawę w Sądzie
Czy musisz się starać o status osiedlenia po upływie 5 lat?
Ta analiza dotyczy decyzji High Court w ramach kontroli sądowej (judicial review) wniesionej przez Niezależny Urząd Monitorujący (IMA) przeciwko Ministerstwu Spraw Wewnętrznych Wielkiej Brytanii (Home Office) w odniesieniu do wymogu ubiegania się o status osiedleńca w UE (EUSS) dla osób ze statusem tymczasowego osiedlenia. Sprawa jest pouczająca, jeśli chodzi o różne podejścia Wielkiej Brytanii i UE do umowy o wystąpieniu w odniesieniu do praw obywatelskich.
Jakie było tło sprawy?
Wielka Brytania i UE zgodziły się na wzajemną ochronę praw milionów obywateli UE, których dotyczy Brexit. Umowa o wystąpieniu zawiera to, co zostało uzgodnione i może bezpośrednio polegać na ochronie osób objętych jej zakresem.
Brytyjskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych utworzyło EUSS, aby wywiązać się z większości zobowiązań określonych w części II umowy o wystąpieniu (oraz podobnych umów ze Szwajcarią oraz trzema państwami EOG-EFTA, Islandią, Liechtensteinem i Norwegią). Program utorowałby milionom ludzi drogę do uzyskania nowego statusu umożliwiającego dalsze życie w Wielkiej Brytanii, gdy swoboda przemieszczania się dobiegła końca 31 grudnia 2020 r. Zasadniczo program daje dwa rodzaje rezultatów. Ci, którzy mieszkali w Wielkiej Brytanii przed 31 grudnia 2020 r. przez pięć lat, otrzymują stały status zwany „statusem osiedlenia”. Osoby, które nie ukończyły jeszcze pięciu lat, otrzymały „status osoby tymczasowo osiedlonej” (pre-settled), formę tymczasowego statusu, który wygasał po pięciu latach.
Miliony funtów wydano na kampanie medialne i wsparcie, aby zachęcić miliony ludzi do ubiegania się o nowy status Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Zdecydowana większość miała czas do końca czerwca 2021 r. na złożenie wniosku lub poniesienie poważnych konsekwencji związanych z brakiem statusu imigracyjnego w Wielkiej Brytanii. Jednak w miarę trwania kampanii szybko pojawił się problem dla beneficjentów statusu osoby tymczasowo osiedlonej. Co się z nimi stanie po wygaśnięciu statusu, jeśli nie zgłoszą wniosku o status osoby osiedlonej?
The3million (grupa kampanii utworzona po decyzji Wielkiej Brytanii o wyjściu z UE) przesłała w lutym 2021 r. raport do IMA (organu powołanego w ramach umowy o wystąpieniu w celu ochrony i promowania praw obywateli UE w jej ramach) analizując tę kwestię . Z raportu wynika, że miliony ludzi (liczba populacji w przybliżeniu równa liczbie Leeds, Liverpoolu, Manchesteru i Birmingham razem wziętych) może utracić swoje prawa do życia, pracy, wynajmu i dostępu do pomocy ze strony państwa, po prostu pozwalając na wygaśnięcie statusu osoby tymczasowo osiedlonej.
Byłby to druzgocący scenariusz i prowokujący pytanie: czy UE i Wielka Brytania zamierzały to zrobić, negocjując umowę o wystąpieniu?
Umowa o wystąpieniu zawiera różne zabezpieczenia, aby zapewnić realizację tego, co uzgodniono. Wyspecjalizowana komisja ds. praw obywatelskich, powołana na mocy umowy, spotykałaby się regularnie, aby spróbować rozwiązać kwestie sporne dotyczące interpretacji. Zagrożenia dla osób, których status tymczasowego osiedlenia wygasł, szybko stały się przedmiotem troski UE (jak pokazano we wspólnym komunikacie z kwietnia 2021 r.). Jednak, w miarę jak szybko zbliżał się termin EUSS, stało się jasne, że utrata praw była, zdaniem Wielkiej Brytanii, intencją uzgodnioną między Wielką Brytanią a UE. Jednak między UE a Wielką Brytanią istniała zasadnicza różnica zdań co do sposobu wdrażania umowy w tej kwestii.
IMA podjęła kwestię wygaśnięcia tymczasowego statusu jako kwestię kluczową. Wraz z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego i rządami próbowała przekonać Wielką Brytanię do zmiany kursu. Niestety, rząd Wielkiej Brytanii pozostał nieugięty.
Co zdecydował sąd?
Jako strażnik praw obywatelskich przewidzianych w umowie o wystąpieniu, posiadający uprawnienia do wnoszenia roszczeń o kontrolę sądową, IMA złożyła pozew do Sądu Najwyższego, zadając zasadniczo następujące pytanie: czy utrata praw osób o statusie tymczasowego osiedlenia była uzgodnione?
IMA argumentowała, że polityka EUSS i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jest sprzeczna z umową o wystąpieniu. Uznał, że umowa przewidywała utratę praw jedynie w określonych okolicznościach, a wygaśnięcie statusu nie było jednym z nich. Z drugiej strony Wielka Brytania argumentowała, że na to zgodziła się UE. Ograniczony czasowo status daje obywatelom UE pewność co do ich praw w Wielkiej Brytanii.
Roszczenie o kontrolę sądową zostało rozpatrzone przez Sędziego Lane. Jako były przewodniczący Wyższego Trybunału (Izba ds. Imigracji i Azylu) zajmującego się sprawami imigracyjnymi, był prawdopodobnie najlepszym kandydatem do rozpatrzenia wniosku, biorąc pod uwagę jego wiedzę i autorytet. Wyrok zapadł 21 grudnia 2022 r. Odpowiedź na powyższe pytanie brzmiała zdecydowanie „nie”.
Sędzia Lane zgodził się, że Wielka Brytania mogłaby wdrożyć system wymagający od ludzi ubiegania się o status w określonym terminie – system „konstytucyjny”. Ale taki system musi zapewniać prawo pobytu swoim beneficjentom. Z brzmienia art. 13 ust. 4 jasno wynika, że posiadacze statusu mogą utracić swoje prawa wyłącznie w okolicznościach określonych w umowie o wystąpieniu, a wygaśnięcie statusu nie jest jedna z nich.
Brytyjscy prawnicy podkreślali, że ich podejście zapewnia pewność dla osób fizycznych, podmiotów gospodarczych i władz publicznych. Starano się uniknąć doświadczeń osób dotkniętych aferą Windrush, gdzie brak dokumentacji doprowadził do poważnych konsekwencji. Twierdzili, że posiadanie statusu ograniczonego w czasie leży w interesie imigrantów. Sędzia Lane nie dał się przekonać. Ta wizja „pewności” nie może być realizowana kosztem praw pobytu przyznanych na mocy umowy o wystąpieniu. Sędzia uznał ze Intencją stron nie była utrata praw poprzez zaniechanie.
Sedzia Lane zaczął rozważać istotną i istotną kwestię związaną z powyższym pytaniem. Jeśli dana osoba nie traci swoich praw do wygaśnięcia statusu osoby osiedlonej, to w jaki sposób może uzyskać swoje stałe prawa? Czy wymagana jest aplikacja, aby uzyskać dostęp do tych praw? Czy w tym celu muszą uzyskać status osoby osiedlonej?
Sędzia uznał, że wystarczy jeden „status”, aby uzyskać dostęp do pełnego menu praw wynikających z umowy o wystąpieniu. Status nadawany w ramach ustroju konstytucyjnego daje członkostwo w porozumieniu „klub praw”. Aby uzyskać dostęp do tych praw, musisz spełnić określone kryteria. Prawo stałego pobytu w Wielkiej Brytanii na podstawie umowy jest jednym z tych praw, które przysługują beneficjentom nadanego statusu.
W umowie o wystąpieniu nie określono podejścia Zjednoczonego Królestwa do statusu tymczasowego („status osoby tymczasowo osiedlonej”) i stałego („status osiedlonej”). Nie ma wymogu zmuszania odbiorców jednego statusu do ubiegania się o inny. Gdyby tak było, byłoby to w umowie.
Z pytaniem „czy to zostało uzgodnione?” rozstrzygnięte z taką jasnością, zastanawiasz się, dlaczego ta sprawa jest przedmiotem postępowania sądowego. Dlaczego narażanie wielu ludzi na takie niebezpieczeństwo miałoby sens? Jak to możliwe ze Wielka Brytania tak źle to zrozumiała?
Jakie są konsekwencje wyroku?
Wielka Brytania chciała wykorzystać ustawę o imigracji z 1971 r. (IA 1971) jako narzędzie do zapewnienia obywatelom UE prawa do swobodnego przemieszczania się zgodnie z brytyjskim prawem imigracyjnym. Cechą IA 1971 jest to, że osoby posiadające status czasowy (ograniczone pozwolenie na pobyt) tracą korzyści związane z życiem w Wielkiej Brytanii, jeśli ich status wygaśnie. Jest to kamień węgielny brytyjskiego prawa imigracyjnego i rząd Wielkiej Brytanii być może założył, że zostanie włączony do umowy o wystąpieniu.
Z punktu widzenia Zjednoczonego Królestwa można odnieść wrażenie, że umowa o wystąpieniu w momencie jej negocjowania została dostosowana do potrzeb IA 1971 i wszystkich jej cech operacyjnych.
Tymczasem w przypadku UE brytyjski system imigracyjny był nieistotny w kontekście negocjacji. Liczyło się zachowanie praw do swobodnego przemieszczania się w umowie o wystąpieniu, których strony miały przestrzegać.
Obie strony miały na celu zapewnienie obywatelom UE korzystającym ze swobody przemieszczania się ram ubiegania się i pobytu w swoich krajach. Ale kluczowe punkty zostały utracone w ich wzajemnym podejściu, co prawdopodobnie doprowadziło do tego nieporozumienia.
Tym niemniej umożliwienie wygaśnięcia statusu osoby tymczasowo osiedlonej narzuca pytanie o zaangażowanie Wielkiej Brytanii w ochronę praw ludzi. Być może takie ryzyko działa jako zachęta dla osób uprawnionych do ubiegania się o status osoby osiedlonej, pozostawiając tych, którzy nie kwalifikują się, do opuszczenia Wielkiej Brytanii lub znalezienia innych dróg pobytu w Wielkiej Brytanii?
Przypuszczamy, że Wielka Brytania będzie nadal argumentować swoją sprawę i odwołać się od decyzji High Court. Wraz z pierwszą kohortą posiadaczy statusu osoby osiedlonej, której status wygaśnie w sierpniu 2023 r., zegar tyka.
Gdyby ludzie stracili środki do życia z powodu wygasłego statusu osoby tymczasowo osiedlonej, niewątpliwie byłoby to podobieństwem do skandalu Windrush. Ale główna różnica polega na tym, że ludzie siłą tracą swoje prawa, a nie tylko możność ich udowodnienia. Pojawią się poważne pytania dotyczące tego, jak zrekompensować takim osobom poniesione straty, jeśli postępowanie zostanie ostatecznie rozstrzygnięte na korzyść IMA.
Warto pamiętać, że zagrożenia dla osób z wygaśnięciem statusu czasowego nie są nowe. Jest to codzienne doświadczenie wielu osób mieszkających w Wielkiej Brytanii z ograniczonym pozwoleniem na pobyt.
Niezależnie od wyroku i wszelkich odwołań, osoby ze statusem osoby tymczasowo osiedlonej powinny ubiegać się o przyznanie statusu osoby osiedlonej, gdy tylko uzyskają do tego uprawnienia (po 5 latach).
Spodziewamy się, że jeśli obecna decyzja Sadu pozostanie w mocy, poprawka legislacyjna będzie prawdopodobnie mieszanką wytycznych i prawa wtórnego, które zostaną przegłosowane przez Parlament. Podobny rezultat był widoczny, gdy Wielka Brytania ogłosiła, że zmieni swoją decyzję o nieprzyznawaniu praw obywatelom UE, którzy złożyli wniosek o EUSS po terminie. Zamieszanie i niespójność, jakie to wywołało, najprawdopodobniej zostanie powtórzone na większą skalę.
